Misje cywilne UE

1. Rodzaje misji cywilnych realizowanych przez UE

W odniesieniu do misji Unii Europejskiej od 2003 roku nastąpił okres cechujący się pełną zdolnością operacyjną cywilną i wojskową – był on poprzedzony szeregiem etapów, z których do najważniejszych można zaliczyć:

1. Okres przed podpisaniem traktatu amsterdamskiego, czyli debata na temat przyszłości komponentu wojskowego funkcjonującego w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

2. Deklaracja z 22 lipca 1997 roku dotycząca relacji Unii Zachodnioeuropejskiej z UE i NATO.

3. Postulaty brytyjskiego premiera Tony’ego Blaira nawołujące do sformowania nowoczesnych sił europejskich, co miało być odpowiedzią na sytuację w Kosowie i Bośni.

4. Deklaracja Wielkiej Brytanii i Francji o wspólnej obronie europejskiej z 4 grudnia 1998 roku.

5. Decyzja z 11 grudnia 1999 roku, kiedy to Rada Europejska potwierdziła zamiar przyznania UE możliwości decyzji o obronie. Wtedy też – czyli podczas szczytu w Helsinkach – państwa członkowskie UE zobowiązały się do osiągnięcia natychmiastowej gotowości do wystawienia wspólnie przynajmniej 50 tysięcy żołnierzy na rok; owa natychmiastowa gotowość oznacza w tym wypadku 60 dni.

Misje cywilne można podzielić na:

- misje policyjne – czyli wspierające władze wiedzą ekspercką, wspierające miejscową policję, monitorujące określone tereny, a także związane ze szkoleniem miejscowej administracji i z ochroną ustalonych granic,

- misje wsparcia kontroli granicznej (misje graniczne) – związane z kontrolą określonych, najistotniejszych punktów granicznych, co w praktyce oznacza także szkolenie miejscowych służb granicznych,

- misje doradcze reformy sektora bezpieczeństwa – związane ze wsparciem w zarządzaniu kryzysowym,

- misje dotyczące państwa prawnego – czyli misje doradcze w sprawach prawnych,

- misje obserwacyjne – polegające na monitoringu określonych terenów.

2. Misja w Bośni i Hercegowinie

            Misja policyjna UE w Bośni i Hercegowinie (EUPM – European Union Police Mission in Bosnia and Herzegovina) była przedłużeniem aktywności Międzynarodowych sił zadań policyjnych (IPTF - International Police Task Force) trwającej od 1996 roku, a mającej na celu wsparcie i ocenę zdolności organów nadzoru nad przestrzeganiem prawa w aspekcie wprowadzania demokratycznych standardów funkcjonowania. Międzynarodowe siły policyjne zajmowały się także udzielaniem certyfikatów dla oficerów miejscowej policji.

            EUPM rozpoczęto 1 stycznia 2003 roku  za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ. Procedura naboru do kontyngentu EUPM wyglądała następująco:

1. Państwa członkowskie NATO.
2. Państwa członkowskie Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Przed faktycznym początkiem misji ustalono, iż konieczne jest powołanie grupy ds. planowania, której zadaniem było przygotowanie warunków dla realizacji zadań EUPM – grupa ta przebywała na miejscu już od 1 kwietnia 2002 roku.

Porównując mandat EUPM do poprzedniego realizowanego przez siły IPTF kompetencje zostały ograniczone o dwie kwestie: siły EUPM nie posiadały możliwości wykonawczych i nie mogły wykorzystywać komponentu militarnego; tak więc głównym celem powołania tej misji była demonstracja możliwości organizacyjnych w aspekcie przejęcia zadań od IPTF, i realizacja działań na rzecz wzrostu niezależności i odpowiedzialności policji oraz walka z przestępczością zorganizowaną w kontekście tworzenia właściwych struktur policyjnych i zapewnienia praworządności działań policji.

Tworzenie podstaw dla praworządnych struktur policyjnych związane było z działaniami dotyczącymi: policji kryminalnej, sądownictwa, spraw wewnętrznych, służb granicznych, służb ds. informacji i ochrony przed przestępczością zorganizowaną, a także formowania programu administrowania policją.

Część zadań misji EUPM dotyczyła Republiki Serbskiej, a konkretnie chodziło o standaryzację systemów gromadzenia i wymiany informacji, a także kwestie związane z kooperacją organów ścigania: Bośni i Hercegowiny i Serbii.

Operacja EUPM była dwukrotnie przedłużana, przy czym kontyngent był sukcesywnie redukowany:

1. Pierwszy raz na lata 2006-2007, kiedy to podkreślono istotność walki z przestępczością zorganizowaną i reformą policji w Bośni i Hercegowinie – w szczególności w kwestii przejrzystości działania.
2. Drugi raz, kiedy nie zmieniono zakresu odpowiedzialności, jednakże w istocie można wyróżnić także czwartą fazę tej misji, która nastąpiła po 8 grudnia 2009 roku, a była konsekwencją  zwiększenia kompetencji sił EUPM o: działania związane ze wzmocnieniem systemu więziennictwa, działania na rzecz wzmocnienia współpracy policyjno-prokuratorskiej, udzielanie pomocy w toku dochodzeń i śledztw, działania związane ze wzmocnieniem operacyjnej zdolności do nadzorowania praworządności.

Ostateczny koniec misji zaplanowano na 31 grudnia 2011 roku, co zostało przesunięte na 30 czerwca 2012 roku.

Budżet misji EUPM na dzień 30 czerwca 2012 wyniósł blisko 33 miliony euro - licząc od roku 2002.

3. Misja w Kosowie

            Misja EULEX Kosovo (EU Rule of Law Mission in Kosovo) powołana była jako bezpośrednie następstwo następującej sytuacji: w 2007 roku ogłoszono, iż 4-miesięczne negocjacje Serbów i Kosowarów - przy udziale przedstawicieli USA, UE i Rosji – okazały się nieudane. 17 lutego 2008 roku Kosowo, przy jawnym wsparciu USA, ogłosiło niepodległość – Rosja uznała, iż jest to decyzja bezprawna. Jednakże Francja i Wielka Brytania przychyliły się do decyzji USA i uzyskano większość wśród stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ (trzech z pięciu, gdyż Chiny „wyraziły niepokój”). Ogłoszenie niepodległości poprzedzone było deklaracją UE, iż udzieli pomocy we wzmocnieniu stabilności w rzeczonym regionie, o ile Kosowo zgodzi się na plan Ahtisaariego – fińskiego polityka, był to tzw. plan „nadzorowanej niepodległości prowincji”.

            Misja EULEX została powołana na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej, zawartej w dokumencie: Wspólne Działanie Rady 2008/124/WPZiB z 4 lutego 2008 roku w sprawie misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie, EULEX KOSOWO”. Początek misji został przesunięty z 15 czerwca na 9 grudnia 2008 roku – jednakże pełna gotowość operacyjna nastąpiła 6 kwietnia 2009. Opóźnienia spowodowane były postawę strony serbskiej, która argumentując, iż obawia się podziału państwa, blokowała rozmieszczanie sił EULEX w serbskich enklawach i w Kosowie. Dla opisywanej misji następujące cele uznano za najważniejsze:

- wspieranie i umacnianie władz, sądu i innych organów odpowiedzialnych za przestrzeganie prawa, mentoring i doradzanie w tym względzie

- monitorowanie instytucji w Kosowie.

W przeciwieństwie do misji w Bośni i Hercegowinie EULEX otrzymała kompetencje wykonawcze, między innymi w kwestii dopilnowania, aby przypadki zbrodni wojennych, terroryzmu, przestępstw międzynarodowych stały się przedmiotem dochodzeń.

            Do uczestnictwa w misji zaproszono: USA, Kanadę, Turcję, Rosję, Chorwację, Norwegię i Szwajcarię. Cały kontyngent został podzielony na trzy części:

- Departament Wzmocnienia,

- Departament Wykonawczy Policji,

- Departament Specjalny Policji.

Mandat EULEX był wielokrotnie przedłużany; od 2014 roku obejmował on głównie już tylko: funkcje doradcze w kontekście budowania aparatu administracji publicznej i struktur policji oraz wymiaru sprawiedliwości.

4. Misja Gruzja

            Misja w Gruzji należy do tak zwanych misji obserwacyjnych; w sierpniu 2008 roku po okresie względnego spokoju pomiędzy stronami: rosyjską i gruzińską, nastąpiły dwa incydenty ostrzelania: separatystycznej policji i konwoju, przez Osetyjczyków. Decyzja o uruchomieniu misji nastąpiła 15 września 2008 roku, kiedy to UE podjęła decyzję o wsparciu negocjacji pomiędzy Rosją a Gruzją, a w szczególności monitoringu realizacji porozumienia implementacyjnego i sześciopunktowego porozumienia pomiędzy skonfliktowanymi stronami.

            Misja w Gruzji, oznaczona kryptonimem EUMM (EU Monitoring Mission in Georgia) miała następujące cele główne:

- monitorowanie cywilne działań Rosjan i Gruzinów,

- zapewnienie stabilności w Gruzji i regionie,

- przyczynianie się do zmniejszenia napięć pomiędzy skonfliktowanymi stronami,

- zapewnianie informacji, które mogłyby być pomocne dla kształtowania polityki europejskiej.

Newralgicznym punktem misji EUMM były raporty dotyczące poszanowania praw człowieka – trudności z ich opracowaniem związane były z brakiem zaufania miejscowej ludności do sił EUMM. Misja EUMM pozbawiona była praw wykonawczych, a jej struktura była 3-stopniowa:

1. Dowództwo w Tbilisi: szef misji i personel dowództwa.
2. Biura polowe: monitoring i funkcje wspierające misję.
3. Komórki wspierające misję z Brukseli.

Obserwatorzy w ramach EUMM pochodzili z 20 państw, w tym z Polski w liczbie dwudziestu sześciu, i mieli oni szczególną funkcję szybkiego i bezpośredniego docierania do władz lokalnych. Budżet EUMM został określony na 31  milionów euro. Mandat tej misji był przedłużany co rok, a w okresie lipiec 2011 - czerwiec 2013 szefem operacji był Polak Andrzej Tyszkiewicz. Aktualnie mandat EUMM ważny jest do: 14 grudnia 2016 roku.

5. Misja Ukraina

22 lipca 2014 roku powołana została misja EUAM (EU Advisory Mission for Civilian Security Sector Reform Ukraine). Misja ta ma charakter doradczy na rzecz cywilnego sektora bezpieczeństwa Ukrainy. Jej zdolność operacyjna została osiągnięta została w lipcu 2015 roku, choć praktycznie ruszyła 1 grudnia 2014.

Główne cele EUAM to:

- reforma policji i innych organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości i prokuratury

- wsparcie dla władz po manifestacjach na Majdanie,

- przywrócenie zaufania miejscowej ludności do cywilnych służb bezpieczeństwa.

Na misję tą składa się około dwustu-osobowy personel, stacjonujący głównie w Kijowie, składający się z: Ukraińców i ekipy międzynarodowej – w proporcji pół na pół; ostateczny termin zakończenia tej misji planowany jest na 30 listopada 2017 roku. Oprócz państw członkowskich UE w misji biorą udział przedstawiciele: Kanady, Norwegii, Gruzji i Turcji.

W przeciwieństwie do innych misji, ta sukcesywnie zwiększa swój kontyngent – co związane jest z udzieleniem dodatkowych kompetencji: doradztwa na poziomie operacyjnym i szkoleń dla strony ukraińskiej.